«گدایان بهر روزی طفل خود را کور می‌خواهند/ طبیبان جملگی خلق را رنجور می‌خواهند/گمانم مرده‌شویان راضی‌اند بر مردن مردم/بنازم مطربان کاین خلق را مسرور می‌خواهند»
یکی از رایج‌ترین موسیقی‌های محلی در سراسر شمال هرمزگان و منطقه فارغانات، نواختن ساز و سرنا و دُهُل و نقاره است که قدمتی دیرین دارد. این نوع موسیقی که از منظر حرفه‌ای و زاویه دید کارشناسان و صاحب‌نظران، زیرمجموعه‌ای از موسیقی سنتی به‌حساب می‌آید در اصطلاح علمی به آن فولکلور یا موسیقی بومی اطلاق می‌شود که ریشه در آداب‌ورسوم یک قوم یا ناحیه دارد و از نسل به نسل و سینه‌به‌سینه انتقال یافته است.
هر چند که بسیاری از محققان تاریخچه ابزار و ادوات و سازهای این نوع از موسیقی را به هزاران سال پیش نسبت می‌دهند اما از لحاظ ریتم نوازندگی هیچ‌کسی نمی‌تواند با قاطعیت ادعا کند که آواها و نواهای برآمده از درون این نوع سازها در گذشته‌های دور به چه شکل بوده است، از سویی بر اساس پاره‌ای از شواهد و مستندات موجود و اصوات ضبط شده باقی‌مانده از اواخر دوره قاجار می‌توان ادعا کرد که حداقل شکل و ریتم موسیقی محلی امروزی تا حدودی با آن دوران که چیزی حدود ۱۲۰ سال بیشتر از آن نمی‌گذرد، منطبق است زیرا پیروی از اشعار و سروده‌های موزون و غیرموزون چه در ابعاد جشن عروسی و چه در ابعاد حماسی و مراسمات دینی و اعتقادی مانند برپایی تعزیه‌خوانی شباهت‌های زیادی با آن دوران دارد و نوازندگان هر دوره به‌تدریج سعی کرده‌اند، متناسب با آخرین سروده‌ها و اشعار شاعران و خوانندگان سنتی ریتم ساز خود را کوک و هویدا کنند.
به لحاظ ابزار و عناصر موجود در ترکیب این موسیقی، تجهیزات مورداستفاده نوازندگان در شمال هرمزگان و منطقه فارغانات به نسبت نواحی جنوبی و حتی شرق و غرب استان کمی متفاوت است و این تفاوت‌ها بیشتر در نوع و کاربرد نقاره‌ها و دهل‌ها بیشتر خودنمایی می‌کند، در جنوب و شرق و غرب هرمزگان نوازندگان که به شکل عامیانه به آن‌ها لوطی گفته می‌شود.
برای اجرای این نوع موسیقی عمدتاً با ملودی و لباس‌های پرزرق‌وبرق مخصوص در کنار ساز و سرنا از دهل‌های پوستین در ابعاد و اشکال هندسی مختلف و آذین‌بندی شده و منبت‌کاری‌های متنوعی استفاده می‌کنند و بیشتر مراسم را گروهی و به شکل ایستاده و اجرای هم‌زمان حرکات نمایشی و موزون برگزار می‌کنند؛ درحالی‌که در شمال هرمزگان و فارغانات نوازندگان سازها با لباس‌های معمولی به شکل عموم جامعه ظاهر می‌شوند و در هر دو مجالس شاد و تعزیه‌خوانی با استفاده از نقاره‌های بزرگ و نقاره کوچکی که زیلو گفته می‌شود با روکش‌های چرمی ضخیم پوست دباغی شده گاو که روی سفال یا ظروف مسی تدارک دیده‌اند، بخش عمده‌ای از مجلس را نشسته اجرا می‌کنند، درمجموع به لحاظ تاریخی هر دو شیوه از این نوع موسیقی سنتی توسط نوازندگان دوره‌گرد، صدها سال پیش، به این مناطق راه یافته است که هنوز هم از سوی بازماندگان این گروه‌ها در اکثر نقاط استان هرمزگان، شاهد اجرای ساز و دهل و نقاره هستیم.
این پیام‌آوران محافل شادی‌بخش و نشاط آفرین به‌عنوان حافظان موسیقی محلی، سهم زیادی در حفظ این هنر زیبا و گسترش این موسیقی اصیل و هیجان‌آور در منطقه فارغانات و شمال هرمزگان داشته‌اند که عمدتاً اکثر آن‌ها در دوره‌های قبل از خود نزد پدران یا استادان زبردست دیگری، این هنر زیبا را فراگرفته‌اند. در واقع باید بگوییم؛ آن‌جا که زبان از گفتن بازمی‌ماند، ساز سخن می‌گوید.
همان‌گونه که گفته شد ساز و سرنا نوازی در فارغانات پیشینه‌ای بسیار دور دارد؛ اما در صد سال اخیر ساز و سرنانوازان برجسته‌ای در این برزن کهن چه در شادی و چه در عزاداری همراه و شریک مردم بوده‌اند و هنرنمایی کرده‌اند.
در ناحیه مرکزی فارغانات. یکی از ساز و سرنا نوازان قدیمی و نامی این دیار مرحوم استاد نادعلی بود که نقل شده است در یکی از مراسمات جشن عروسی حدود ۶ ساعت یا بیشتر به‌صورت متوالی و بدون استراحت ساز نواخت و در نواختن مهارت خاص و شگفت‌انگیزی داشت یکی دیگر از ساز و سرنا نوازان منطقه فارغانات استاد بهرام حیدری (حاجی بهروم) بود که در ساز و سرنا نوازی به‌ویژه در نواختن نوای تعزیه‌خوانی سرآمد بوده و تاکنون کسی نتوانسته نوای ساز تعزیه‌خوانی مانند او بنوازد، دیگر نوازنده ساز و سرنا مرحوم جهانگیر (جُنُو) پسر نادعلی سرنا نواز مشهور بوده است. از دیگر نوازندگان ساز و سرنا در حال حاضر استاد دولت کاوه پور است که در نواختن ساز و سرنا مهارت خاصی دارد و هر شنونده‌ای را به وجد و هیجان می‌آورد.
یکی از ارکان ساز نوازی نقاره (دهل) زدن است چون ساز و نقاره مکمل یکدیگرند. از استادان مشهور نقاره و دهل زن می‌توان از استاد صولت کاوه پور و حسن خواجه بخوانی نام برد. برادران اسدی و مرحوم علی (علی احمد) نیز از نقاره و دهل زنان مشهور و نامی بود که در نواختن نقاره و دهل چیره‌دست و ابداع‌گر بود.
یادداشت اختصاصی: اردلان دهقانی فارغانی
- نویسنده : 1008
Thursday, 25 April , 2024