مردم ایران در سواحل خلیج‌فارس از قرن‌ها پیش با دریا خو گرفته‌اند و بهره‌برداری‌های فراوانی از دریا کرده‌اند. یکی از آن‌ها صید ماهی جهت تهیه خوراک روزانه بوده چراکه غذای عمده مردم آن سامان ماهی است که به صورت‌های مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرد.
مردم هرمزگان برای صید ماهی انواع و اقسام راه‌های صید سنتی را ابداع کرده‌اند و در منطقه بندرلنگه و در بنادر و روستاهای ساحلی از وسایل و ابزار سنتی از قبیل تور، قلاب، قفس و گرگور استفاده می‌کنند که البته مشهورترین آن‌ها صید با «مشتا» به‌حساب می‌آید.
اساس کار مشتا
مشتا درواقع یک نوع دام ماهیگیری است که در ساحل کم شیب کنار دریا جهت صید ماهی ایجاد می‌شود. مشتاسازی منحصر به هرمزگان نیست و در سایر بنادر خلیج فارس از بندر بوشهر تا مرز پاکستان رایج است و این کار طاقت‌فرسا در تمام سواحل با نام های مختلف و گوناگونی انجام می‌گیرد که اساس آن بر جزر و مد دریا است.
مکان نصب مشتا
ماهی گیران برای نصب مشتا و یافتن مکانی مناسب ابتدا نیاز به آشنایی نسبت به زمین‌های ساحلی دارند. محل موردنظر باید در جای خلوت و به دور از رفت‌وآمد مردم به داخل دریا یا تردد قایق‌های موتوردار باشد تا ماهی بدون، دلهره و ترس وارد مشتا شود چراکه شلوغی دریا و احیاناً صدای قایق موتوری باعث پراکنده شدن ماهی‌ها و خالی شدن مشتا از ماهی می‌شود و علاوه بر آن هنگام ایجاد صدا ماهی‌ها می‌شنوند و می‌خواهند به‌سرعت از محل صدا دور شوند که نهایتاً با تورهای سر راه برخورد می‌کنند و باعث پارگی و خرابی تورها نیز می‌شوند.
اهمیت شیب ملایم
محل مشتا باید دارای شیب ملایمی به طرف دریا باشد شیبی که به‌آرامی از ساحل شروع و در دریا پیش برود. انتخاب چنین محلی بدین لحاظ است که هنگام جزر، آب آهسته‌آهسته به عقب می‌رود و سپس آب از کناره‌های دیواره مشتا پایین رفته تا به خزینه یا خانه مشتا برسد و ماهی‌ها در خانه مشتا جمع شوند. هنگام مد تمام سطح مشتا به زیر آب رفته و ماهی‌ها در تمام سطح مشتا پراکنده می‌شوند تا اینکه هنگام جزر در خزینه مشتا جمع می‌شوند.
راز مشتا
«محمد» یکی از ماهیگیران ساکن روستای حمیران واقع در ۳۵ کیلومتری شرق بندرلنگه در رابطه با اصول صید با مشتا به خبرنگار دلفین گفت: مشتا یک «راز» دارد و این راز یکی از مهم‌ترین اصول در ماهیگیری است.
وی بیان داشت: راز یا دیواره هدایت‌کننده مشتا دیواره‌ای توری است به طول حدود ۱۵۰ متر که به‌طور مستقیم از حدود ساحل به داخل دریا کشیده شده و تا محل خزینه ادامه دارد و این دیواره ماهی‌هایی را که در کنار آن در تردد هستند به قسمت انتهایی دیواره هدایت می‌کند تا در پایان وارد خزینه یا محل ذخیره ماهی شوند.
وی اضافه کرد: طول راز مشتا بستگی به پیشروی آب در دریا دارد که آن هم خود تابع شیب زمین به هنگام جزر و مد است و هرچه مشتا دورتر از ساحل ساخته شود راز مشتا نیز به همان نسبت طویل‌تر می‌شود.
خزینه مشتا و به دام افتادن ماهی
این صیاد هرمزگانی به تشریح ساختار خزینه پرداخت و ادامه داد: خزینه مشتا محلی است که از چهار دیواره‌ی توری مستطیلی به وجود آمده و از سه طرف ارتباط آن برای ورود ماهی آن قطع است ولی از یک طرف ورود ماهی به آن آزاد است.
وی گفت: هنگام بالا آمدن آب دریا ماهی‌ها برای تغذیه بیشتر به طرف ساحل کشانده می‌شوند و در کنار تورهای هدایت‌شونده مشتا قرار می‌گیرند ولی با آغاز جزر و عقب رفتن آب ماهی‌ها به عقب برمی‌گردند و وارد خزینه مشتا می‌شوند و وقتی ماهی خود را در خزینه می‌یابد سعی در فرار می‌کند ولی موانع و محل‌های گمراه‌کننده از خروج ماهی ممانعت به عمل آورده و جریان جزری دریا ماهی‌ها را به‌سوی خانه‌های مشتا که در کناره‌های خزینه واقع‌اند، هدایت می‌کند زیرا خانه مشتا نسبت به دیگر نقاط مخزن گودتر و دارای آب بیشتری است.
محمد تشریح کرد: وقتی سایر نقاط خزینه از آب خالی شد در خانه مشتا آب به‌اندازه زنده ماندن ماهی وجود دارد و با عقب رفتن آب ماهی در آنجا زندانی می‌شود و صیاد در ساعت معینی می‌آید و ماهی‌ها را تخلیه می‌کند.
نحوه‌ی علم کردن تیرهای مشتا
عبدالله یکی دیگر از ماهیگیران این منطقه به مشکلات صیادی با مشتا پرداخت و گفت: طرز ساخت مشتا به این صورت است که پس از تهیه و آماده شدن چوب موردنیاز و تور و طناب، ماهی گیر به هنگام جزر دریا چاله‌هایی به عمق حدود ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متر می‌کَند، به‌طوری‌که فاصله هر دو چاله از هم از یک تا دو متر تجاوز نکند، سپس تیرک‌های چوبی نوک‌تیز شده را به‌طور مستقیم در گودال‌ها قرار می‌دهند نوک‌تیز را با قدرت و فشار در ماسه‌های کف گودال حدود ۵۰ تا ۷۰ سانتی‌متر فرومی‌برند سپس اطراف آن را با ماسه و سیمان پر و محکم می‌کند.
وی ادامه داد: پس از نصب تیرها، تورهای آماده‌شده را به‌وسیله طناب به تیرهای نصب شده از بالا محکم می‌کنند و از پایین تورها حدود نیم متر در ماسه فرومی‌برند تا از طرفین محکم و غیرقابل‌عبور باشد، بدین‌صورت مشتا تا کنار ساحل کشیده می‌شود.
عبدالله تشریح کرد: طول تیرها از ساحل به سمت دریا بایستی به نسبت بلند و بلندتر انتخاب شود تا این بلندی بتواند شیب ساحل را در راستای سر تیر از بین برده و حدوداً در یک راستا قرار گیرند و تیرهای کوتاه در حوالی ساحل و بلندترین چوب‌ها در مخزن یا خزینه مشتا بکار برده می‌شود.
متوسط صید روزانه
از عبدالله در رابطه با میزان صید روزانه‌ی با یک مشتا پرسیدیم که پاسخ داد: مقدار صید از ۱۶۰ تا ۲۴۰ کیلوگرم متغیر است و هرچه آب دریا در ساحل بیشتر باشد صید ماهی زیادتر می‌شود.
گزارش اختصاصی:عبدالحسین اسدپور
این مطلب در نشریه دلفین منتشر شده است
- نویسنده : 1001
Monday, 6 May , 2024