به گزارش دلفین، ژئوتوریسم، گردشگری مبتنی بر دانش است که با حفاظت از میراث‌های زمین‌شناسی، با رونق بخشی به اقتصاد محلی، افزایش دانش جامعه و حفظ فرهنگ بومی نقش مهمی در توسعه پایدار ایفا می‌کند. ژئوپارک‌ها یا همان پارک‌های زمین‌شناسی به‌عنوان مقصدهای جدید گردشگری مبتنی بر دانش، نوعی نوآوری برای انتقال دانش زمین است که می‌تواند راهکاری نوین برای دستیابی به توسعه پایدار در مناطق روستایی باشد.
برنامه‌ریزی برای دستیابی به توسعۀ پایدار ازجمله اهدافی است که در تمام کشورها ازجمله کشورهای درحال‌توسعه، موردتوجه است. در این بین به روستاها و جمعیتشان که اصلی‌ترین سرمایۀ آن‌هاست، توجه و تأکید فراوان می‌شود، زیرا این مناطق نقشی اساسی در روند توسعه ایفا می‌کنند.
از آنجا که کشور ما به لحاظ موقعیت جغرافیایی، دارای ظرفیت‌های بی‌مانند طبیعی به‌ویژه از نوع زمین‌شناختی است، شاید یکی از بهترین عوامل برای کمک به این روند، ثبت پدیده‌های طبیعی به‌عنوان یک میراث جهانی و برنامه‌ریزی برای پیوستن آن به شبکه ژئوپارک‌های یونسکو باشد زیرا روستاها با قرارگیری در مجاورت این پدیده‌ها طعم آبادانی را خواهند چشید.
ژئوتوریسم، صنعتی وابسته به طبیعت
ژئوتوریسم یکی از رشته‌های گردشگری وابسته به طبیعت است که به معرفی پدیده‌های زمین‌شناسی به گردشگران با حفظ هویت مکانی آن‌ها می‌پردازد. ژئوتوریسم از علوم مختلف زمین‌شناسی کمک می‌گیرد و علاقه‌مندان به طبیعت و پدیده‌های زمین‌شناسی را برای بازدید از جاذبه‌های زیبای زمین دعوت می‌کند.
ژئوتوریسم یا زمین‌گردشگری امروزه مخاطبان وسیعی پیدا کرده است. مخاطبان ژئوتوريسم نه‌تنها متخصصان و کارشناسان زمین‌شناسی، بلکه گردشگران عادى و علاقه‌مندان طبيعت هستند. در جريان فعاليت‌هاى ژئوتوريسمى، بازديدکنندگان ضمن بازديد از پديده‌هاى زيبا و ويژه‌ی زمین‌شناسی، با مبانى پيدايش آن‌ها آشنا می‌شوند و اهميت وجودى این پدیده‌ها را در‌مى‌يابند. يکى از ويژگى‌هاى پديده‌هاى زمین‌شناسی که موجب برترى نسبى آن‌ها بر پديده‌هاى اکوتوريسمى مى‌شود، اسرارآميز بودن و پيچيده بودن مباحث زمین‌شناسی براى افراد عادى است. واژه زمین‌شناسی براى اغلب مردم يادآور پديده‌هاى باشکوه، بزرگ و اسرارآميزى چون آتش‌فشان، زلزله، شهاب‌سنگ، دايناسور، فسيل، دوره‌هاى زمانى ميليونى و … است. لمس اين مفاهيم يا مفاهيم وابسته به آن‌ها که در جريان برنامه‌هاى گردشگرى زمین‌شناسی امکان‌پذیر است، جذابيتى شگرف براى بازديدکنندگان ايجاد مى‌کند.
گردشگری و توسعه پایدار جامعه محلی
با نگاهی به ژئوپارک‌های ثبت شده در شبکه جهانی یونسکو، می‌توان به تفاوت زندگی مردم ساکن این مناطق پی برد. ثبت ژئوپارک‌ها برای مردم، انگیزه‌ای برای ماندگاری و سازگاری با طبیعت، ارتقا دانش زمین‌شناسی و پرورش نیروهای آزموده به‌عنوان راهنمای ژئوتور، ساخت موزه‌هایی برای ترویج فرهنگ و آیین‌های منطبق بر شرایط جاری و درنهایت جریانی از توسعه اقتصادی برای جامعه محلی با ورود گردشگر به همراه داشته است.
ژئوپارک قشم، تنها ژئوپارک جهانی در خاورمیانه
ژئوپارک جهانی قشم یکی از نخستین ژئوپارک‌های شبکه جهانی است که در سال ۱۳۸۵ در محدوده‌ای به مساحت ۳۰۰ کیلومترمربع در غرب جزیره قشم به ثبت رسید. در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۶ محدوده ژئوپارک قشم افزایش یافت و کل جزیره به‌علاوه جنگل‌های حرا شمال جزیره و جزیره هنگام به‌عنوان محدوده ژئوپارک جهانی قشم در شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو به ثبت رسید و اکنون این ژئوپارک با مساحت دو هار و ۶۳ کیلومترمربع، یکی از باسابقه‌ترین ژئوپارک‌های غرب آسیا و خاورمیانه است. جاذبه‌های زمین‌شناختی، طبیعی و فرهنگی جزیره قشم در قالب ۳۵ ژئوسایت معرفی شده‌اند. این ژئوسایت ها بر اساس راهبردهای حفاظتی مدیریت ژئوپارک جهانی قشم به‌طور فعال حفاظت می‌شوند.
قشم بزرگ‌ترین جزیره خلیج فارس با مساحتی حدود هزار و ۵۰۰ کیلومترمربع، دنباله جنوبی رشته‌کوه زاگرس است که مانند ماکتی بیشتر ساختارها و فرم‌های آن را نمایش می‌دهد. ژئوسایت‌های ثبت شده جزیره قشم شامل جنگل‌های حرا، گنبد نمک، غارهای نمک، چشمه‌های آب‌معدنی، تنگه چاهکو، تنگ عالی، بام قشم، دره تندیس‌ها، کلات کشتاران و دره ستاره‌ها است. طاقدیس‌های بزرگ، گنبدهای نمکی، لایه‌بندی‌های مشخص، انواع فرم‌های فرسایشی، غارهای نمکی و چشم‌اندازهای خیره‌کننده، ازجمله پدیده‌های زمین‌شناختی این جزیره هستند. گونه‌های متعدد گیاهان گرمسیری به‌ویژه مانگرو با مساحت ۲۰۰ کیلومترمربع، ده‌ها گونه‌ی پرنده مهاجر و محلی، انواع آبزیان و کلونی‌های مرجانی در آب‌های اطراف قشم یافت می‌شوند. فرهنگ غنی، صنایع‌دستی زیبا و مهارت‌های حرفه‌ای ازجمله ویژگی‌های ساکنان جزیره قشم به شمار می‌رود. امروزه برنامه‌های توسعه توریسم توسط سازمان منطقه آزاد قشم به‌سرعت در حال انجام است و این در حالی است که طرح‌های حفاظت و نگهداری از محیط‌زیست، افق روشنی را نشان می‌دهد. قشم نمونه‌ای از ده‌ها منطقه ارزشمند زمین‌شناسی ایران است که هرکدام قابلیت معرفی و ثبت یک ژئوپارک جدید در سطح ملی و جهانی را دارند.
ژئوپارک قشم برند گردشگری ایران
اگر به وضعیت بازدیدهای گردشگران داخلی و خارجی از ژئوسایت‌های ژئوپارک جهانی قشم نگاهی بیندازیم، تأثیرات ثبت ملی و جهانی این آثار در بازدید گردشگران مشخص می‌شود. ذکر این نکته حائز اهمیت است که با وجودی که ژئوپارک قشم در سال ۱۳۸۵ به جَرگه شبکه جهانی یونسکو پیوست اما به دلیل نداشتن زیرساخت‌های لازم برای معرفی و بهره‌برداری از سایت‌های آن تا قبل از سال ۱۳۸۸، آماری در خصوص شمار بازدیدکنندگان در دست نیست.
ژئوسایت‌های مختلف این ژئوپارک جهانی به‌تدریج از سال ۱۳۸۸ به‌صورت سالانه و با فراهم کردن زیرساخت‌های لازم وارد چرخه گردشگری و ثبت آمار شده‌اند. در جدول زیر آماری از گردشگرانی که در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۴۰۰ از ژئوسایت‌های ژئوپارک جهانی قشم بازدید کرده‌اند، آمده است:
نمودار آماری فوق که از بخش آمار مدیریت ژئوپارک جهانی قشم استخراج شده، بیانگر تأثیر مثبت عضویت در یک شبکه جهانی و بین‌المللی در جذب گردشگر در طول سالیانی است که این ژئوپارک به‌عنوان یک برند برای گردشگری ایران در کنار برند یونسکو قرار گرفته است.
بدون احتساب کاهش آمار واقع شده در سال ۱۳۹۹ که به دلیل محدودیت‌های ترددی ناشی از شیوع پاندمی کرونا حادث شده، افزایش رقم حضور گردشگران به‌واسطه بازدید از ژئوسایت‌های این ژئوپارک جهانی بیانگر درجه اهمیت ثبت این میراث است. همچنین افزایش بازدیدکنندگان خارجی به‌ویژه در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ دقیقاً بعد از دریافت مجدد کارت سبز توسط این ژئوپارک و معرفی در عرصه جهانی، حاکی از اهمیت ثبت این منطقه در سازمان جهانی یونسکو و القا حس امنیت در کنار تبلیغ و معرفی این ظرفیت کشور است.
این نمودارها از تعداد گردشگران وارد شده به ژئوسایت‌های دره ستاره‌ها، موزه ژئوپارک، تنگه چاهکوه، جنگل‌های حرا، دره تندیس‌ها، غارهای خربس، غار نمکدان و ویزیتور سنتر استخراج شده است. جالب است بدانید در این بررسی، علاقه‌مندی ایرانی‌ها به بازدید از دره ستاره‌ها بیشترین و از موزه کمترین میزان بوده حال آنکه در مورد گردشگران خارجی، بیشترین آمار بازدید متعلق به تنگه چاهکوه و کمترین آن متعلق به دره تندیس‌ها است.
این آمار تنها متعلق به ۸ ژئوسایتی است که با داشتن امکان تهیه بلیت، توانایی ثبت شمار بازدیدکنندگان را دارد. قشم با وجود پتانسیل‌های بسیار خود، هنوز نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بیشتری برای توسعه صنعت گردشگری است که به‌تدریج و به کمک سازمان منطقه آزاد، جامعه محلی و دولت می‌توان آن را گسترش داد و تحولی در حوزه جذب گردشگر به‌ویژه در حوزه بین‌الملل ایجاد کرد.
ژئوپارک قشم با وارد شدن به شبکه ژئوپارک‌های جهانی یونسکو، فرصتی برای معرفی کشورمان به دنیا بود تا به ایران به چشم یک مکان گردشگری ویژه، با قابلیت‌های طبیعی و زمین‌شناسی بنگرند.
حضور این تعداد گردشگر با فراهم آوردن فضایی درآمدزا از اشتغال بانوان در بخش صنایع‌دستی، خوراک و خدمات اقامتی گرفته تا اشتغال‌زایی برای جوانان در دفاتر خدمات مسافرتی، تورگردانی، حمل‌ونقل، اجرای برنامه‌های آیینی و محلی و … توانسته زندگی جوانان و بانوان جزیره را متحول و آن‌ها را امیدوار به حفظ زندگی در روستاها کند.
مقاله اختصاصی:معصومه مشار
این مطلب در نشریه دلفین منتشر شده است
- نویسنده : 1001
Wednesday, 8 May , 2024