زلزله‌های 6.4 و 6.3 ریشتری ۲۳ آبان بندرعباس که با بیش از 150 پس‌لرزه به وقوع پیوست، خوشبختانه بر اساس آمار رسمی تنها یک نفر تلفات داشت و حجم خرابی‌ها نیز چندان با مقیاس این زلزله قابل قیاس نبود.

اشاره:

زلزله‌های ۶٫۴ و ۶٫۳ ریشتری ۲۳ آبان بندرعباس که با بیش از ۱۵۰ پس‌لرزه به وقوع پیوست، خوشبختانه بر اساس آمار رسمی تنها یک نفر تلفات داشت و حجم خرابی‌ها نیز چندان با مقیاس این زلزله قابل قیاس نبود. برای درک بهتر این موضوع باید یادآوری کنیم که زلزله‌ی بم با ۴۱ هزار نفر کشته تنها دو دهم ریشتر بیشتر از زلزله‌ی هرمزگان بود؛ موضوعی که سؤال‌های بسیاری را در ذهن ایجاد می‌کند. این در شرایطی است که وضعیت ایمنی سازه‌ها نیز در هرمزگان چندان مساعد نیست و کارشناسان بارها راجع به این مسئله هشدار داده‌اند. ازاین‌رو برای بررسی بیشتر موضوع به سراغ «محمدصادق دهقانیان» دکترای تخصصی زمین‌شناسی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد بندرعباس رفتیم تا چرایی موضوع را از وی جویا شویم.

پیشانی فرارانش

دهقانیان در گفت‌وگو با دلفین در ابتدا به تشریح موقعیت خاص جغرافیایی هرمزگان پرداخت و بیان داشت: محل قرارگیری استان به‌گونه‌ای است که در اصطلاح زمین‌شناسی به آن پیشانی فرارانش می‌گویند؛ یعنی جایی که صفحه عربی به سمت صفحه ایران در حال حرکت است و برخورد این دو صفحه باعث می‌شود که صفحه عربی به زیر صفحه ایران فرورانش کند.

وی اضافه کرد: این فرورانش باعث می‌شود که هرمزگان یکی از لرزه‌خیزترین مناطق کشور باشد به این صورت که اگر تراکم زمین‌لرزه‌ها را بررسی کنیم، تمرکز لرزه‌ها در استان هرمزگان است و همان‌طور که گفته شد مهم‌ترین دلیل تنش فرورانش صفحات است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد بندرعباس ضمن تشریح این‌که برخورد و تنش از جنوب و مقابله از حرکت در سپر توران باعث ایجاد تنش و لرزش در ایران می‌شود و مناطق زلزله‌خیز را در کشور ایجاد کند، افزود: تعدد پس‌لرزه‌های زلزله‌ی اخیر نیز ریشه در همین موضوع دارد.

مقایسه بندرعباس با بم

این مدرس زمین‌شناسی ضمن اشاره به زلزله‌ی سال ۱۳۸۲ بم، خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم زلزله ۶٫۶ ریشتری بم که به استناد برخی منابع بالغ ۵۰ هزار کشته بر جای گذاشت یا زمین‌لرزه‌ی ۷٫۳ ریشتری کرمانشاه با آن حجم از خسارات جانی و مالی را با زلزله‌ای که در هرمزگان رخ داد، مقایسه کنیم؛ باید نکات بسیاری را مدنظر قرار دهیم.

تفاوت عمق

وی تشریح کرد: باید توجه داشت که کانون زلزله بندرعباس در عمق حدود ۱۵ کیلومتری زمین قرار داشت؛ این در حالی است که کانون زلزله کرمانشاه در عمق پنج کیلومتری زمین بود و همین تفاوت عمق تفاوت در خرابی‌ها را سبب شد چراکه هرچه گسل فعال عمق کمتری داشته باشد تنش‌هایی که به سطح زمین وارد می‌کند شدیدتر خواهد بود و عمق زیاد از اثرات تنش می‌کاهد.

نشانه‌های زلزله قریب‌الوقوع

دهقانیان ضمن اشاره به این موضوع که اگر مطالعات بیشتری در بم صورت گرفته بود، می‌شد زلزله در این شهرستان را پیش‌بینی کرد، اضافه کرد: در چنین وضعیتی از قبل چاه‌ها بوی نامطبوع پیدا می‌کنند که این مسئله نشانگر حرکت صفحات است، حتی مردم می‌دیدند که آب چاه‌ها گرم شده است اما متوجه نمی‌شدند که این امر حاکی از زلزله‌ای مهیب است.

وی گفت: حال در هرمزگان قنات و چاه به آن صورت وجود ندارد که بتوان از این طریق به وقوع و نزدیکی زلزله پی برد اما به‌واسطه لرزه‌خیز بودن منطقه باید همیشه نوعی آمادگی وجود داشته باشد.

زلزله‌هایی که باید به فال نیک بگیریم

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد بندرعباس در ادامه گفت: اگر به تاریخ رجوع کنیم وقوع این تنش و لرزش‌ها به‌وفور دیده می‌شود، تخلیه آرام‌آرام این تنش‌ها باعث جلوگیری از وقوع زلزله‌های بزرگ می‌شود و باید از این تنش‌ها استقبال کنیم چراکه انرژی را آرام‌آرام خارج و از وقوع ناگهانی یک اتفاق و لرزش بزرگ جلوگیری به عمل می‌آوردند.

دوری از بافت شهری

وی بیان داشت: زلزله اخیر هرمزگان در فاصله چند کیلومتری از بافت شهری به وقوع پیوست و این مسئله نیز مانع از افزایش تلفات و خسارات مالی شد.

نزدیکی به کانون زلزله و انواع موج

دهقانیان در ادامه ماهیت موج‌های اولیه و ثانویه را تشریح کرد و این موج‌ها را موج‌های داخلی و قابل اندازه در سامانه‌های لرزه‌نگاری خواند و گفت: بااین‌حال ما انسان‌ها موج‌هایی را احساس می‌کنیم که در سطح زمین حرکت می‌کنند که ما آن‌ها را موج‌های سطحی می‌نامیم و این موج‌ها نیز به دودسته موج‌های لاو(L)  و موج‌های ریلی (R) تقسیم می‌شوند.این عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد بندرعباس به تشریح تفاوت‌های این دو موج پرداخت و اذعان داشت: در موج‌های سطحی جهت ارتعاش بر جهت انتشار موج عمود است با این تفاوت که موج لاو ‌بر سطح زمین حرکت سینوسی به‌صورت موج دریا ایجاد می‌کند و موج‌های ریلی حرکتی به‌صورت دورانی ایجاد می‌کنند؛ به همین دلیل احساس هر فرد نسبت به این موج متفاوت است،

وی تصریح کرد: در این وضعیت هر چه به کانون زلزله نزدیک‌تر باشیم حرکت دورانی و موجی بیشتر احساس می‌شود.

این مدرس زمین‌شناسی تأکید کرد: با این تفاسیر آنچه برای فرد در طبقه دهم قابل احساس است، متفاوت است با آنچه فرد در طبقه اول احساس می‌کند، زیرا حرکت سازه نیز در این میان تأثیرگذار خواهد بود، پس آنچه در زلزله بندرعباس احساس شد به عقیده من بیشتر موج ریلی و حرکت دورانی بوده است.

قرارگیری پی‌سنگ هرمزگان بر نمک هرمز

دهقانیان در ادامه به فرضیه‌ی علمی تأثیر کاهش خسارات زلزله در هرمزگان به سبب قرارگیری پی‌سنگ استان بر مجموعه‌ای به نام نمک هرمز اشاره کرد و گفت: قدمت نمک هرمز به بیش از ۵۶۰ میلیون سال قبل برمی‌گردد و این منطقه از ایران که شامل منطقه زاگرس می‌شود و هرمزگان بهترین نقطه آن به‌حساب می‌آید، دارای رسوب نمکی است، بنابراین زمانی که انرژی گسل‌های پی‌سنگ آزاد می‌شود و به نمک‌ها برخورد می‌کند، باعث می‌شود مقداری از این تنش در خود جذب و انرژی را مستهلک ‌کند و اجازه نمی‌دهد بخشی از این انرژی به سطح زمین برسد.

وی افزود: درنتیجه یکی از دلایل اصلی کاهش اثرات تخریبی و شدت زمین‌لرزه‌ها در هرمزگان کمپلت‌های نمکی هرمز است که می‌تواند مقدار زیادی از انرژی را مهار کند.

تنشی چند هزار برابر انفجار هیروشیما

دهقانیان تشریح کرد: تنش زلزله کرمانشاه چند هزار برابر تنشی بود که بمب اتمی در هیروشیما ایجاد کرد و نباید تنها به ریشتر یک زلزله بسنده کرد.

افـزایش ایمنــی ساختمــان‌ها/ معضل بافت فرسوده

وی در ادامه به نقش استحکام سازه‌های شهر بندرعباس در جلوگیری از خسارات مالی و جانی زلزله اخیر نیز اشاره و بیان کرد: خوشبختانه در چند سال اخیر نظارت بر امور ساختمان اجباری شده است و پروتکل‌های مربوط به ساخت سازه به تا حد زیادی اجرا می‌شود و طبیعتاً ساختمان‌هایی که در چند سال اخیر ساخته شده‌اند از چارچوب‌های مهندسی برخوردار هستند. دهقانیان در پایان با بیان اینکه معضل اصلی شهر بندرعباس در زمان وقوع زلزله بافت فرسوده است، خاطرنشان کرد: بیشترین تأکید در هنگام زلزله حتی در تهران نیز بر بافت فرسوده جنوب شهر است چراکه اصول مهندسی در ساخت این سازه‌ها رعایت نشده و معابر آن نیز در زمان امدادرسانی کارایی ندارد.

 

گفت و گو اختصاصی: زهرا شاکرمی

  • نویسنده : 1001